κωπηλασία (Αθλ.). Η πρόωση ενός σκάφους στην επιφάνεια του νερού
μόνο με τη μυϊκή δύναμη και τη βοήθεια ενός ή περισσότερων κουπιών ως
μοχλών και το αντίστοιχο ναυτικό άθλημα, το οποίο διεξάγεται με ειδικά
σκάφη και με έναν ή περισσότερους κωπηλάτες (χειριστές των κουπιών· αρχ.
κώπη = κουπί).
Η κ., τόσο ως δραστηριότητα μετακίνησης όσο και ως
άθλημα, είναι πανάρχαια. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι
συναγωνίζονταν πλέοντας πάνω σε κορμούς δέντρων, τους οποίους
αντικαθιστούσαν σταδιακά με όλο και τελειότερα σκάφη. Ωστόσο η κ., από
τις αρχές της ιστορικής εποχής έως τον Μεσαίωνα, θεωρείτο κυρίως
απασχόληση για δούλους ή αιχμαλώτους και γενικά για ανθρώπους των
κατώτατων κοινωνικών τάξεων. Για τον λόγο αυτό, υπάρχουν λίγες
πληροφορίες για το αγώνισμα της κ., οι οποίες έτσι αποκτούν μεγαλύτερη
σημασία. Στο Βασιλικό Μουσείο του Εδιμβούργου (Σκοτία) υπάρχει
αιγυπτιακή επιτύμβια επιγραφή του 15ου αι. π.Χ., η οποία αναφέρει ότι ο
Αμένοφις Β’ «εκτός του ότι ήταν ονομαστός ως πολεμιστής, διακρινόταν
επίσης και για τις κωπηλατικές του επιδόσεις». Νεότερες ακριβείς
μαρτυρίες είναι οι αναφορές του Βιργιλίου στο 5ο βιβλίο της Αινειάδας
(1ος αι. μ.Χ.) για τον αγώνα μεταξύ νηών ο οποίος οργανώθηκε εις μνήμην
του Αγχίση. Η στήλη του Ελβιδίου, της ίδιας εποχής, απεικονίζει το
πλήρωμα που πρώτευσε σε μια λεμβοδρομία κατά τη διάρκεια της εορτής των
Παναθηναίων. Κ. διεξάγονταν ασφαλώς και κατά τον Μεσαίωνα, ιδιαίτερα
στους λαούς των οποίων η επιβίωση ήταν συνυφασμένη με τη θάλασσα, όπως
οι Βίκινγκς. Συγκεκριμένες όμως πληροφορίες δεν υπάρχουν πριν από το
1274, οπότε συναντάται η πρώτη αναφορά σε regatta, δηλαδή λεμβοδρομία,
σε ενετικό χειρόγραφο. Είναι η πρώτη μαρτυρία για τη Μεγάλη Λεμβοδρομία,
η οποία διεξάγεται και στις μέρες μας στη Βενετία σε απόσταση 6.950 μ.,
αν και αυτή έχει πλέον χαρακτήρα περισσότερο φολκλορικό παρά
αγωνιστικό. Το 1462, στα νερά της λίμνης Μπολσένα, διεξήχθη αγώνισμα κ.
με τη συμμετοχή πέντε σκαφών. Το 1715 ο Άγγλος ηθοποιός Τόμας Ντόγκετ,
για να γιορτάσει τη μεταβίβαση του στέμματος στον οίκο του Ανοβέρου,
οργάνωσε λεμβοδρομία (regatta) αθλοθετώντας έπαθλα και καθιερώνοντας τη
διεξαγωγή του αγωνίσματος κάθε χρόνο.
Η ιστορία της σύγχρονης κ. άρχισε
περίπου το 1775 με ίδρυση των πρώτων ναυτικών λεσχών στον Τάμεση του
Λονδίνου, με τη μετέπειτα κωδικοποίηση των κανόνων διεξαγωγής του
αγωνίσματος μεταξύ σκαφών του ίδιου τύπου και με ίσο αριθμό κωπηλατών,
και με την οργάνωση της πρώτης λεμβοδρομίας στο Ρέινλαγκ Γκάρντενς. Στις
ΗΠΑ οι πρώτοι κωπηλατικοί αγώνες βάσει κανονισμού έγιναν το 1811 μεταξύ
των ομάδων Knickerbockers της Νέας Υόρκης, η οποία νίκησε, και
Invincible του Λονγκ Άιλαντ. Τον 19ο αι. σημειώθηκε μια καμπή στο
αγώνισμα της κ., τόσο ως προς την τεχνική βελτίωση των σκαφών όσο και ως
προς το στιλ του ίδιου του αθλήματος. Το 1828 ο Άγγλος Άντονι Μπράουν
ναυπήγησε εξωσκάλμιο σκάφος λεμβοδρομίας (σκαλμός = κυλινδρικός πάσσαλος
όπου στηρίζεται το κουπί) και στις 10 Ιουνίου 1829 διοργανώθηκε η πρώτη
λεμβοδρομία οκτακώπων μεταξύ των ομάδων των πανεπιστημίων Οξφόρδης και
Κέιμπριτζ. Το 1838 ιδρύθηκε στη Χάβρη η πρώτη κωπηλατική ομάδα της
Γαλλίας (και της ηπειρωτικής Ευρώπης). Το επόμενο έτος καθιερώθηκαν οι
Βασιλικές Λεμβοδρομίες του Χένλεϊ. Το 1856 η ομάδα της Τσέστερ κέρδισε
εύκολα το Μέγα Βραβείο (Grand Challenge Cup) με ένα ελαφρότατο και χωρίς
καρένα σκάφος, το οποίο κατασκευάστηκε από την εταιρεία Littledale του
Λίβερπουλ. Το 1857 ο Αμερικανός Κ.Σ. Ράμπκοκ επινόησε κινητό κάθισμα το
οποίο ολίσθαινε σε μεταλλικούς οδηγούς και προοριζόταν να αντικαταστήσει
τη μέθοδο της επάλειψης του καθίσματος με λίπος, που επέτρεπε στο
δερμάτινο παντελόνι του κωπηλάτη να γλιστρά εμπρός και πίσω, ώστε να
αξιοποιείται το σύνολο της μυϊκής του δύναμης. Την καινοτομία αυτή
τελειοποίησε αργότερα (1883) ο Γερμανός Σίλερ, ο οποίος προσέθεσε στο
κάθισμα χαλύβδινες ρόδες, δίνοντάς του έτσι τη σημερινή του μορφή. Ήδη
από το 1841 ο Άγγλος φοιτητής Φλέτσερ Μένζις έπεισε την ομάδα της
Οξφόρδης να υιοθετήσει το σύστημα της τελειότητας των κινήσεων το οποίο
καλείται ορθόδοξο και έχει μείνει αμετάβλητο μέχρι σήμερα.
Το 1892
ιδρύθηκε η Διεθνής Ομοσπονδία Κ. (Fédération Internationale de Sociιétés
d’Aviron, FISA) στο Τορίνο της Ιταλίας, από αντιπροσώπους της Γαλλίας,
της Ελβετίας, του Βελγίου, της Τεργέστης και της Ιταλίας. Η FISA
οργάνωσε τους πρώτους πανευρωπαϊκούς αγώνες κ. στη λίμνη Όρτα (1893). Η
FISA εγκατέστησε την έδρα της στη Λοζάνη της Ελβετίας το 1922,
μεταφέρθηκε για κάποιο διάστημα και από το 1996 επέστρεψε εκεί οριστικά.
Το 1900 η κ. περιλήφθηκε στο πρόγραμμα της Ολυμπιάδας του Παρισιού και
από το 1962 διεξήχθη παγκόσμιο πρωτάθλημα κ.
Τύποι και κατηγορίες
σκαφών. Υπάρχουν δύο κατηγορίες σκαφών λεμβοδρομίας. Η μία περιλαμβάνει
τέσσερις τύπους σκαφών, τα οκτάκωπα με πηδαλιούχο, τα τετράκωπα με
πηδαλιούχο, τα δίκωπα με πηδαλιούχο και τα δίκωπα χωρίς πηδαλιούχο, στα
οποία κάθε κωπηλάτης χειρίζεται ένα κουπί (ετερόζυγα) και η άλλη
περιλαμβάνει το απλό σκιφ, το διπλό σκιφ και το τετραπλό σκιφ, με έναν,
δύο και τρεις κωπηλάτες, αντιστοίχως, οι οποίοι κρατούν από δύο κουπιά ο
καθένας (ομόζυγα).
Η τυπική αγωνιστική απόσταση είναι 2.000 μ. και
γίνεται σε στίβο 6 διαδρομών για όλες τις κατηγορίες. Υπάρχουν επίσης
διαδρομές των 1.000 μ. για μεγαλύτερης ηλικίας κωπηλάτες και 1.500 μ.
για εφήβους.
Οι κατηγορίες των αγωνιζομένων είναι άνδρες-γυναίκες (από
19 ετών και πάνω), έφηβοι-νεανίδες (16-18 ετών), παίδες-κορασίδες (έως
15 ετών) όσον αφορά το φύλο και την ηλικία. Επίσης υπάρχει κατάταξη
ανάλογα με το βάρος (βαρέων βαρών και ελαφρών βαρών) που αφορά μόνο τους
άνδρες και τις γυναίκες. Τέλος, υπάρχει κατάταξη ανάλογα με την
αγωνιστική εμπειρία, όπου υπάρχει η κατηγορία των élites, δηλαδή όσων
έχουν κατακτήσει έξι πρώτες νίκες σε επίσημους διασυλλογικούς ή εθνικούς
αγώνες, ή μία νίκη σε διεθνές πρωτάθλημα. Οκτάκωπα σκάφη με πηδαλιούχο
(φωτ. ΑΠΕ).Σκάφη αγώνων: 1. ελεύθερης κατασκευής ατομικό (σκιφ)· 2.
διπλό σκιφ· 3. οκτάκωπο· 4. θαλάσσιος κέλητας τετράκωπος· 5. θαλάσσιος
κέλητας οκτάκωπος. Οι τρεις τελευταίοι από τους τύπους αυτούς προβλέπουν
πηδαλιούχο. Διπλό σκιφ, χωρίς πηδαλιούχο (φωτ. ΑΠΕ).Τετραπλό σκιφ,
χωρίς πηδαλιούχο (φωτ. ΑΠΕ).
Η κωπηλασία στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα, ο
πρώτος όμιλος ερετών (κωπηλατών), ο οποίος ήταν και ο πρώτος αθλητικός
όμιλος στην Ελλάδα, ιδρύθηκε το 1885 με έδρα το Φάληρο. Το 1886 οργάνωσε
τους πρώτους κωπηλατικούς αγώνες (στο πλαίσιο των πρώτων σύγχρονων
Ολυμπιακών αγώνων, οι οποίοι διοργανώθηκαν τότε στην Αθήνα) με συμμετοχή
πληρωμάτων του πολεμικού ναυτικού. Οι πρώτοι μεγάλοι αγώνες οργανώθηκαν
στις 30 Οκτωβρίου 1888 στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά με αφορμή την
εικοσιπενταετηρίδα της ανάρρησης του Γεωργίου Α’ στον θρόνο. Τον
Νοέμβριο του 1927 ιδρύθηκε η Ελληνική Κωπηλατική Ομοσπονδία με την
αρχική ονομασία Ελληνική Ένωση Φιλάθλων Ναυτικών Σωματείων, η οποία είχε
υπό τον έλεγχό της και την ιστιοπλοΐα έως τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Σήμερα ονομάζεται Ελληνική Κωπηλατική Ομοσπονδία Φιλάθλων Ναυτικών
Σωματείων (ΕΚΟΦΝΣ) και αριθμεί περισσότερα από 40 σωματεία πανελληνίως.
Η ελληνική ομοσπονδία διοργάνωσε το 1970 την πρώτη διεθνή εκδήλωση στην
Ελλάδα, το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Εφήβων, στη λίμνη Παμβώτιδα των
Ιωαννίνων. Η χρήση των λιμνών στα Ιωάννινα και στην Καστοριά έδωσαν
ώθηση στο άθλημα τη δεκαετία του 1970. Η ελληνική κ. έχει να επιδείξει
αρκετές διακρίσεις σε Ολυμπιάδες. Το 1980, στη Μόσχα, ο Κώστας
Κοντομανώλης του Ομίλου Ερετών κατέκτησε την 8η θέση στο σκιφ ανδρών,
ενώ το 1984 στο Λος Άντζελες κατέκτησε την 6η θέση στο ίδιο αγώνισμα. Η
Αντωνία Σβάιερ του Ν.Ο. Ιωαννίνων κατέκτησε την 7η θέση στο σκιφ
γυναικών το 1988 στη Σεούλ και το 1992 στη Βαρκελώνη. Στο Σίδνεϊ, το
2000, οι Βασίλης Πολύμερος (ΟΕΑ-ΝΑ Βόλου) και Παναγιώτης Μηλιώτης (Ν.Ο.
Ιωαννίνων) κατέλαβαν την 8η θέση στο διπλό σκιφ ελαφρών βαρών ανδρών.
Επίσης, διακρίσεις έχουν κατακτήσει οι Έλληνες αθλητές στα παγκόσμια και
ευρωπαϊκά πρωταθλήματα, με πιο σημαντική τη δεύτερη θέση στο τετραπλό
σκιφ ελαφρών βαρών ανδρών (Π. Μηλιώτης, Β. Πολύμερος, Γ. Κουρκουρίκης,
Ν. Σκιαθίτης) στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της Λουκέρνης το 2001.
